Architektura regionalna przestała być jedynie domeną skansenów. Typowe dla niej formy i detale architektoniczne wracają do łask w wielu realizacjach i to zarówno z zakresu budownictwa użyteczności publicznej, jak i zabudowy jednorodzinnej. Jakie detale architektury regionalnej są na czasie?
Powrót do architektury regionalnej jest formą lepszego powiązania budynku z otoczeniem i tradycją architektoniczną terenu, na jakim dana realizacja powstaje. Kontynuacja regionalizmów może wynikać z potrzeby indywidualnej inwestora, ale może też być sposobem na podniesienie atrakcyjności np. turystycznej danego obiektu. Coraz większa jest również potrzeba przynależności do miejsca i zakorzenienia na danym terenie. Zarówno architekci tworzący projekty indywidualne, jak i pracownie projektów gotowych coraz częściej sięgają więc po regionalne formy architektoniczne po to, aby nadać tworzonym budynkom określony powiązany z miejscem charakter, ale też je zindywidualizować. Powrót do regionalizmów architektonicznych jest też bardzo żywy w budownictwie służącym celom turystycznym – coraz więcej klientów ceni sobie wypoczynek w miejscu z duszą i co ciekawe, oczekiwania te dotyczą nie tylko agroturystyk czy małych lokalnych pensjonatów, ale też dużych obiektów hotelowych.
Do architektury regionalnej może nawiązać detal, wygląd elewacji, szczególny ornament, forma dachu czy też zastosowane materiały
Styl regionalny w architekturze
Styl architektoniczny to zestaw cech, którymi wyróżniają się bryła budynku, elewacje, dach oraz detale. Styl regionalny w architekturze ma zasięg jednego regionu geograficznego lub kulturowego. Wiele cech stylu regionalnego w architekturze wynika z tradycji estetycznych, jaki wyróżniają dany region, ale są też takie, które są powiązane z warunkami geograficznymi na danym terenie lub klimatem. Najbardziej żywotne regiony w Polsce pod względem wyrazistości stylu architektonicznego to min. Podhale, gdzie ze względu na dostępność budulca oraz dużą ilość opadów prym wiodą budynki drewniane przekryte mocno stromymi dachami, Żuławy, które z potrzeby ochrony przed powodziami ukształtowały formę budynku pocieniowego, Warmia i Mazury wykorzystujące naturalny budulec ścian w postaci kamienia oraz ceramiczną dachówkę jako pokrycia dachów czy Śląsk korzystający z dostępności do cegły jako podstawowego materiału na ściany domu. Najbardziej rozpoznawalne stylowe elementy regionalne to dachy – ich kształty oraz pokrycie, a także materiały wykończeniowe na elewacje. Te jednak elementy, które wywodzą się z określonych dla polskich regionów swobodnie przenikają do innych – często granice się zacierają. Typową dla Pomorza i Dolnego Śląska elewację szachulcową można spotkać również na Mazowszu, podobnie jak strome dachy góralskich chat, które nie dziwią nikogo na Warmii czy Mazurach. Jednak dla zachowania istoty stylu regionalnego ważne są detale. Ganki, podcienia, ozdoby szczytu czy też okien decydują o uroku domów budowanych w zgodzie z rodzimą tradycją.
Ganek – detal nadający klimat
Tradycyjne budownictwo regionalne to w większości budownictwo wiejskie, gdzie bardzo mocny był związek domu z otoczeniem. Architektura regionalna ukształtowała wiele form stref pośrednich – są to werandy, ganki typowe dla szlacheckich dworków i dworów oraz podcienia charakterystyczne dla chłopskich chat. Szczególną karierę zrobiły właśnie ganki – jako wyróżnik dworku stał się synonimem prestiżu, przenikając do nawet ubogich domostw nieszlacheckich – chłopskich czy mieszczańskich. Najczęściej ganek miał wysokość parteru i był wsparty na czterech kolumnach zestawionych symetrycznie parami. W domach chłopskich zamiast kolumn montowano często dwa słupy. Ganki zyskiwały często formę zamkniętą i pełniły funkcję zimnej sieni lub przeszklonej werandy. Dzisiaj także wraca się do tych form ganku.
Uniwersalne podcienia
Równie inspirującym detalem są tradycyjne podcienia. W zależności od regionu kraju różnią się położeniem przy ścianie zewnętrznej, głębokością, formą architektoniczną i konstrukcją. Najprostszy podcień powstaje przez wysunięcie szczytu poddasza przed lico ściany szczytowej lub przez przedłużenie okapu dachu nad wejściem od strony dłuższego boku. Może być też wcięty w budynek w postaci wnęki. Nad podcieniem mieści się pełnowartościowa przestrzeń mieszkalna, natomiast pod podcieniem planuje się najczęściej podest wejściowy lub taras.
Idealny dom to taki, który można nazwać nowoczesnym, ale jednocześnie czerpiący z architektury regionalnej
Ozdobne szczyty
Tam, gdzie chałupy wiejskie były usytuowane szczytami do drogi, dbano o ich efektowne wykończenie. Najczęściej były wysokie, dlatego za pomocą układu deskowania lub cegieł wprowadzano podział imitujący dwie lub nawet trzy kondygnacje. Dzisiaj ten zabieg wykorzystuje się na domach kilkukondygnacyjnych – najczęściej w tych z poddaszem użytkowym. Z drewnianej architektury ludowej wywodzą się także coraz popularniejsze charakterystyczne kształty ozdobnych wiązań szczytów dachów. Mogą to być stylizowane pazdury, czyli pionowe drewniane ozdoby w uproszczonym kształcie lilii, tulipana lub w kształcie grotu czy krzyża. Mogą to być także misternie wycinane wiatrownice i listwy. Drewniane elementy w formie uproszczonej tworzące nastrój zadaszeń czy szczytów są obecne w domach nawiązujących do willowego podmiejskiego lub sanatoryjnego stylu, pasują również do współczesnej prostej architektury .
Opaski okienne i drzwiowe
Długą tradycję ma także zdobienie okien i drzwi detalami mającymi niekiedy swe źródło w konstrukcji domu. Są to m.in. nadproża – często w formie łuku. Stosowano także drewniane nadokienniki w formie koronkowych zdobień lub wycinanek. Okna ozdabiano także opaskami. Dzisiaj tego typu formy – najczęściej uproszczone stosuje się, by powiększyć optycznie okna. Do detali, które w znaczący sposób wzmacniają obecność okna należą okiennice. Dzięki nim okno jest bardziej widoczne na tle ściany. Najładniej wyglądają kompozycje, w których okiennice mają kształt okna.
zdjęcia: AdobeStock
